عمارت یزدان پناه نمادی از معماری برجسته ایرانی
خانه یزدان پناه در یکی از محله‌های قدیمی شهر قم به نام محله باغ پنبه در نزدیکی بازار کهنه که قدیمی‌ترین محل داد و ستد شهر قم می باشد؛ واقع گردیده است. در این عمارت که متعلق به اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی است شما شاهد معماری برجسته خانه های ایرانی خواهید بود که در ادامه توجه شما را به جزئیات معماری این خانه منحصر به فرد ایرانی دعوت می کنیم.
عمارت یزدان پناه دارای ورودی بسیار زیبایی است که شامل سردری بلند با طاق شلجمی آجری چهار ترک با چهار ستون سنگی مدور با سرستون و پایه ستونهای حجاری شده و لب چینی هره سردر با کاشیهای کنگره ای و آجربری است که از طریق پاگرد و دالان جبهه شمال شرقی به ایوان شمالی و سپس به حیاط مرکزی (میانسرا) ارتباط می یابد. دیوارهای بیرونی این بنا کاه گلی بوده و فقط سردر بنا بوده که مجلل ساخته می‌شده است. سکوهای کناری که پاخوره نام داشتند نیز در این بنا برای کسانی که با صاحب خانه کار داشته، ولی لازم نبوده وارد خانه شوند و همین‌طور پاتوقی برای صاحب خانه یا پسر خانه نیز وجود دارد. بعد از سردر وارد هشت یا هشتی یا کرباس می‌شوید. این فضا و راهروهای پیچ در پیچ منتهی به حیاط‌های اندرونی و بیرونی به گونه ای می باشند که مانع دید افراد غریبه به داخل حریم مقدس خانواده می‌شده است. مهمانان برای وارد شدن به فضا‌های مختلف خانه از جمله مهمانی و اندرونی می‌بایست از راهروهای پر پیچ و خم عبور کنند. راهروهای پیچ در پیچ خانه را دالان می‌گفتند.
در حال حاضر این عمارت در مجموع دارای هفت اتاق، سه زیر زمین و یک بادگیر و آب انبار می باشد. شاخص‌ترین بخش خانه پنج دری جبهه غربی است با چهار ستون گرد با شال ستون ساده و سر ستون‌ها و پایه ستونهای حجاری شده. به علاوه سه دری‌های جبهه شمالی جنوبی با ستونهای سنگی شکیل ایوان‌ها و زیرزمین‌های این دو جبهه از قسمت‌های با اهمیت این خانه است. سه دری، نام اتاق خواب بوده است و پنج دری به عنوان اتاق مهمانی بوده که عملکرد اتاق نشیمن را داشته است. اتاق‌ها در خانه یزدان پناه هر یک به نوبه خود مستقل و جداگانه هستند، اما میان آن‌ها در چوبی کار گذاشته شده تا در صورت نیاز به صورت موقت فضای بزرگتری ایجاد شود. در این خانه مانند دیگر خانه‌های اقلیم گرم و خشک اتاق‌ها گرداگرد حیاط به صورت تو درتو قرار گرفته‌اند و این خاصیت انعطاف پذیر باعث شده که تمام اتاق‌ها با درب‌هایی به یکدیگر راه یابند و این امر موجب می‌شود اتاق‌ها با یکدیگر در تبادل دمایی بیشتری باشند. همچنین به گفته اهالی نیز در زمان حضور مهمانان یا گرفتن مراسم‌های عبادی، جشن‌ها و مهمانی‌ها به وسیله این در‌ها اتاق‌ها را به یکدیگر متصل می‌کردند.
عمارت یزدان پناه همانند بسیاری از خانه های ایرانی چهار فصل است. حیاط یا میانسرا، در تمام سال محیط بهداشتی مطبوعی را که از گردش آفتاب و نورخورشید حاصل می آمده را فرآهم می کرده است. نحوه چیدمان اتاق‌ها در این بنا بدین گونه است که در سمت شمالی حیاط که آفتاب در فصل زمستان مایل به آن می‌تابد و از گرمای بیشتری برخوردار است اتاق زمستان نشین یا تهرانی جای داشته است. در اتاق‌های زمستان‌نشین برای ورود بیشتر نور خورشید اغلب پنجره‌های آن ارسی‌های بزرگ است و سطح ارتفاع اتاق در این ضلع کوتاه‌تر بوده تا هوای اتاق زود‌تر گرم شود. سطح ارتفاع اتاق‌ها درضلع جنوبی ساختمان بلند‌تر است تا هوا درون اتاق دیر‌تر گرم شود و هوای گرم به سطح بالا صعود کند و یک پنجره نیز در نزدیک سقف وجود دارد که هوای گرم از اتاق خارج شود تا فضای نشستن که نزدیک به کف زمین است خنک‌تر باشد. همچنین برای خنک سازی محوطه خانه از بادگیرها و آب انبارها استفاده شده است که این آب انبارها به صورت مستقیم به وسیله قنات هایی که حفر شده بوده پر می شده است.
در قدیمی‌ترین خانه‌ها چه خانه‌های بزرگ اشرافی و چه خانه‌های کوچک روستایی و شهری بخشی از نور از سقف گرفته می‌شد. نورگیرهای سقف روشی برای جلوگیری از تابش مستقیم افتاب به بعضی از فضاها‌ست.این نوع نورگیری همراه با رنگ ملایم دیوار سقف اتاق‌ها آرامش خانه شامل فضا‌های مختلفی شده که نسبت به نوع خانه و به عبارت دیگر فضاها در ساخت خانه‌ها تغییر می‌کرده است. نورگیری اتاق‌ها بستگی به نوع آن متفاوت بوده است، بعضی از اتاق‌ها که مطلقا آفتاب به آنجا نمی‌تابید و نور کم داشت روشندانی در بالای آن می‌گذاشتند.
